Norveç’te 22 Temmuz 2011’de yapılan katliama ilişkin bu yıl bir sinema filmi (Utøya 22. juli) ve bir Netflix yapımı (22 July) izleyiciyle buluştu. 7 yıl önce aşırı sağcı Anders Behring Breivik, çoğu 18 yaşın altında çocuk olmak üzere 77 kişiyi öldürdü. Terörle İslam’ı ilişkilendiren bir Avrupa ülkesi için bu durum çok zordu. Çünkü kendi halkından biri, hükümetin yani İşçi Partisi’nin politikasını eleştirmek için böyle bir katliam yapmıştı. Yakalandığında ise faşist duruşundan geri adım atmayarak pişmanlık duymadığına dair açıklamalarda bulunmuştu. Nazi sempatizanı Breivik, aşırı sağ görüşlü ve çok kültürlülüğe karşı insanlarda olduğu gibi kendine bahşedilmiş bir görevi yerine getirircesine bir katliam gerçekleştirmiştir. Savaş oyunlarında olduğu gibi insanları öldürerek kafasındaki Norveç’i geri getirmeye çalışmıştır.
Sağ kurtulanlara saygı duruşu gösterme maksadı güden Utøya 22. juli (U – July 22), bu katliamı farklı bir bakış açısıyla işler. Normalde bu tarz acı olaylar kötü adamı izleyiciye göstererek kimden korkmamız gerektiğini kadrajına yansıtır. Film ise Breivik’i hiç göstermeyerek daha çok canavarlaştırmaya, onunla özdeşlemenin önüne geçmeye çalışıyor. Bu kadar insanın ölümüne yol açan bir insan ile izleyici nasıl özdeşleşebilir ki diye düşünebilirsiniz. Ama insanoğlunun bastırdığı şiddete başvurma hissi ve güçlü, acımasız olana tapma içgüdüsü her daim var olmuştur. Hitler’in halen çok sayıda hayranı olduğunu ve seri katillerin, gangsterlerin nasıl efsaneleştiğini bu noktada hatırlatmakta fayda var.
Film, Utøya Adası’ndaki gençlik kampında, bir arkadaş grubunun Oslo’da gerçekleşen patlama hakkında tartışmalarıyla başlar ve sonrasında silah sesleri duyulur. Her şeyden bihaber gençler kaçışmaya, bir yerlere saklanmaya çalışır, hayatta kalma mücadelesi verir. Kalabalık bir arkadaş grubuyla açılan filmin ilerleyen dakikalarında, kardeşini bulmaya çalışan Kaja’nın peşinden gideriz. Olay gerçek olmasına rağmen karakterler kurmacadır. Katliamdan hayatta kalanlar ile yapılan söyleşiler sonrasında karakterler oluşturulmuştur.
Utøya 22. Juli, tek plan çekilerek olayın gerçekliği ve katliamın ürkütücü atmosferi perçinlenmeye çalışılmış. Film boyunca Kaja’yı takip ettiğimizden bazı karakterlere ne olduğunu, onların neler yaşadığını öğrenemiyoruz, eksik tarafları da burada ortaya çıkıyor. Ne kadar acı bir olaya dayanıyor olsa da sonuçta dram-gerilim türü altında değerlendirmek gerekir. Çünkü film, yaşanmış bir olaydan yola çıkarak kendi karakterlerini kurarken hikayenin gidişatını da az buçuk kendi belirliyor. Fonda mütemadiyen silah sesleri duyulması ve kaçışan insanlar ile gerilimini oluşturmaya çalışıyor. Böylece bir yerden sonra kendini tekrar ederken savaş oyunundan çok bir kaçış oyununa dönüşüyor. Kötü adamı göstermemek ise onunla özdeşlemeye engel olsa bile korkulardan yola çıkarak bir yüceltme de söz konusu. Bu tarz insanlardan sadece saklanarak kaçabiliriz ve onlar hep bir yerlerde var olacaklar gibi bir düşünce de ortaya çıkabilir. Bu açıdan baktığımızda Breivik, politik olarak olmasa bile bireysel açıdan amacına ulaşmış gibi görünüyor. Sigara, içki, uyuşturucu gibi maddeleri bir sanat materyalinden çıkarmak nasıl tüketim oranını düşürmeyecekse, bir katili göstermemek de onun fikirlerinin yayılmasına engel olmayacaktır. Filmi izleyenler ve olaydan habersiz olanlar büyük bir ihtimalle “kimmiş bu Breivik?” diye araştırmaktan kendini alıkoyamayacaklardır.
Yakın tarihte yaşanan acı olayı gerçekçi bir dille sinemaya aktaran filmin yönetmenliğini Erik Poppe üstleniyor. Eğer olayların sonrasında yaşananları merak ediyorsanız 22 July’i de izleyebilirsiniz. Ülkemizde 8. Uluslararası Suç ve Ceza Film Festivali kapsamında izleyiciyle buluşan Utøya 22. juli, 21 Aralık’ta vizyona girecek.
KÜNYE / IMDB: 7,7
Yönetmen: Erik Poppe
Senaryo: Siv Rajendram Eliassen, Anna Bache-Wiig, Erik Poppe
Oyuncular: Andrea Berntzen (Kaja), Aleksander Holmen (Magnus), Elli Rhiannon Müller Osbourne (Emilie), Brede Fristad (Petter)
Müzik: Wolfgang Plagge
Görüntü Yönetmeni: Martin Otterbeck
Kurgu: Einar Egeland
Ülke: Norveç
