Kara filmdeki karakterlerin hayatı ne kadar karmaşık ve içinden çıkılamaz bir durumdaysa sinema yazarları içinde aynı durum söz konusudur. Kara filmin tanımı, sanatsal olarak nereye ait olduğu, bazı filmlerin kara film olup olmadığı, ilk veya son kara filmin hangi film olduğu belirsiz kalmıştır. Kara filmi daha iyi anlamak ya da daha çok karmaşık hale getirmek için bu sorunlardan bahsedeceğim. Bu yazıda öncelikle her kafadan bir ses çıkan kara filmin sınıflandırma sorunundan bahsedeceğim. Bu konu üzerinde üç faklı düşünce var: tür, ton (tarz) ve akım.

 İlk önce akımı tanımlayalım;

Ortak sanatsal görüş, davranış ve tutum özelliği gösteren sanatçı veya sanat yapıtlarının içinde gruplandığı kategoridir. Akım sözcüğü genelde Modern Sanat içindeki farklı anlayışlar söz konusu olduğunda kullanılır…1

Sanatta akımlar öncelikle resim ve edebiyatta ortaya çıkar. Son aşamada da sinemaya aktarılır. Bir akım doğrudan sinemada da ortaya çıkabilir. Akımın doğabilmesi için sinema sanatçılarının bir araya gelerek benzer üsluplarda film üretmeleri gerekir. Kara filmde böyle bir durum söz konusu değildir. Sadece Amerika’ya mahsus olduğu düşünülen kara film, aynı zaman diliminde Fransa, İngiltere, Japonya, İtalya gibi ülkelerde de örneklerini vermiştir. Kara filmin dili, hem toplumsal, hem de sanatsal etkenlerle birleşince oluşmuştur. Bunun için kara filmin bir akım olduğunu iddia edemeyiz.

Paul Schrader kara filmi ton veya tarz olarak kabul edenler arasında yer alır ve bu görüşünü şöyle dile getirir:

Hemen her eleştirmenin kendine özgü bir kara film tanımı vardır. Ancak kişisel ve tanımlayıcı tarifler biraz taraflı tariflerdir. Kentin gece hayatını konu alan bir filmin “kara film” olması gerekmediği gibi, bir kara “film”in suç ve yozlaşmayla ilgili olması da gerekmez. Kara film türden çok tarzla tanımlandığı için bir eleştirmenin tanımlayıcı tarifini bir başkasınınkiyle karşılaştırmak neredeyse imkansızdır. Kaç “kara” öğe bir “kara filmi” “kara” haline getirir. Tartışmalı tanımlardansa, ben kara filmi ana renklerine (siyahın tüm tonlarına) her tanımlamanın mutlaka dönmek zorunda olduğu o kültürel ve stilistik öğelere indirgemeye çalışırdım.2

Kara film genellikle tür olarak kabul edilir. Ama hem akım, hem de ton olarak kara film değerlendirilebilir ve inceleme yöntemi ona göre seçilebilir. Aslında hem türü, hem akımı, hem de tonu karşılayan özellikler kara filmde mevcuttur. Herkes kendine göre bir takım ispatlar bularak iddia edebilir. Kara filmin sınıflandırılma sorunu daha uzun süre devam edecek gibi görünüyor. Çünkü diğer sanatsal olaylar ile tam olarak bağdaştırılamayacak kadar karışık, eksik veya fazla…

Bir akım olabilecek kadar toplumu, dünya düzenini eleştirilebiliyorken öte yandan sinemacıların birlik oluşturup kendilerine has bir üslup oluşturmaları için belli kuralları olması gerekir. Fakat birbirinden bağımsız olan yönetmenler ayrı ayrı film çekmişlerdir. Paul Schrader’ın da dediği gibi ton veya tarz olarak da kabul edilebilir. Çünkü kara filmlerde hem görsel olarak hem de anlatı yapıları ekseninde benzerlikler vardır. Fakat ton olarak incelendiğinde birçok film, kara film adı altında incelenerek daha çok karmaşıklığa yol açabilir. 1940 ve 1950’ler sinemasından birçok film dahil edilerek kara film anlamını yitirmekle karşı karşıya kalabilir.

Türsel birçok öğeyi içinde bulunduran kara film diğer türlere nazaran stüdyo sistemi tarafından pazarlama amacıyla adı konulmamıştır. Tür aslında sinema seyircisini salonlara çekmek maksadıyla oluşmuş bir kavramdır. Örneğin korku filmi izlemiş ve sevmiş bir kişi diğer korku filmlerini de merak ederek sinemaya gitmek ister. Popüler filmler izleyiciyi cezbetmek amacıyla tür adı altında vizyonda yer bulurken, sanatsal filmlerin sınıflandırılma çabası yoktur.

Sinemada tür:

Konu açısından benzer özellikler taşıyan, ortak yol yöntem kullanan, denenmiş olduğu için zarar riski düşük filmleri kapsayan bir terim olarak ortaya çıkmıştır.3

Sinema türlerinin özellikleri:

a-Popüler ve ticari olmak,

b-Olay örgüsü açısından; benzer temaları ve entrika kalıplarını, benzer toplumsal veya psikolojik çatışmalar etrafında örmek,

c-Temel, değişmez karakterler barındırmak,

d-Zaman ve mekan açısından; belirli bir tarihsel dönem ve belirli mekanlar içinde geçen öyküler anlatmak,

e-Görsel betimleme açısından; hemen tanınan görsel betimleme kalıplarına türün kendine özgü aydınlatma stili veya türe özgü dekor, kostüm, aksesuarları içermek.4

Türün özelliklerinden popüler ve ticari olmak haricindeki özellikler kara filmin kapsamı içindedir. Kara film sonradan tür olarak kabul edilmiştir ve incelenmiştir. ‘Film noir’ terimi ilk olarak 1946 yılında Fransız eleştirmen Nino Franks tarafından kullanılmıştır.

Eleştirmenlerce adlandırılıp geniş kabul gören tek film türü Film Noir’dır. Film Noir, Fransız sinema yazarlarının, 1940’ların sonlarına doğru yapılan bir grup Amerikan filminde tematik ve görsel açılardan ortak özellikler bulunduğu iddiası üzerine inşa edilmiştir. Bir başka deyişle burada endüstrinin bir katkısı olmamış, eleştirmenler seyrettikleri filmler arasından bir kısmını öteki Hollywood filmlerinden özellikle “iyimser” olup olmama açısından değerlendirerek “kara film” olarak adlandırmışlardır.5

Kaynak

1-Sözen, Metin, Uğur Tanyeli; Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, 7. bs. İstanbul, Remzi Kitabevi, 2003

2-Schrader, Paul: “Kara Film Üzerine Notlar”, Sinemasal, 10, Bahar 2004

3-Abisel, Nilgün: Popüler Sinema ve Türler, İstanbul, Alan Yayıncılık, 1995

4-Oluk, Ayşe: Klasik Anlatı Sineması, İstanbul, Hayalet Kitap, 2008

5-Uzel, Alptekin: Sinemada Karanlık Bir Sokak: Film Noir, Altyazı, 31, Temmuz-Ağustos 2004