1950’lerin sonuna geldiğimizde iyice çıldırmak üzere olan karakterler karşımıza çıkar. Hırslarının ve takıntılarının kurbanı olan bu insanlar adeta şeytana ruhlarını satmış gibidir. Alexander Mackendrick’in yönetmenliğini yaptığı Sweet Smell of Success (Başarının Tatlı Kokusu, 1957) filmi de bu yozlaşmış ve kaybolmuş insanların günahlarıyla yıkanmış bir şehir görüntüsüyle açılıyor.
Kamera, gazetenin dağıtıma çıkmasını izler ve daha yeni çıkmış erken baskıyı alan Sidney Falco ile ilk defa karşılaşırız. Basın ajanı olan Sidney, anlaştığı müşterilerinin reklamlarını yapması için köşe yazarlarıyla anlaşır. Sivri dilli ve ters birisi olması sebebiyle sevilmeyen ama herkesin ağzına ve kalemine baktığı J.J. Hunsecker, Sidney için hayati bir öneme sahiptir. J.J., filmin başında gazete dağıtımına çıkan kamyonun üzerindeki resmi olan gözlerin ta kendisidir. Dağıtım sürecinde şehri izleyen gözlerinin bakış açısından köşesine şekil verdiği düşünülebilir. Aslında sadece kendi hırsları ve çıkarları uğruna yazılar yazarak milyonlar tarafından okunmaktadır. Sidney ile arasında da tamamen çıkara dayalı bir ilişki vardır ve ikisi de birbirinden nefret etmektedir. Sivri dilli J.J.’in tam tersine şeytan tüyü olan Sidney, işlerini tatlı dille halletmeye çalışır. Menfaati için insanları kullanmaktan çekinmez, kodamanların boyunduruğundan çıkıp tek olmak ister. J.J.’in deyimiyle o içi arsenik dolu bir kurabiyedir. Tadı hoş olabilir ama Sidney ile iş yapan eninde sonunda zarar görecektir.
J.J., kız kardeşi Susan’a çok düşkündür ve sevgilisiyle olan ilişkisini onaylamamaktadır. Sidney’in ne yapıp edip bu aşkı sonlandırması gerekmektedir. Yalanlar üzerinden bir hayat süren Sidney, dürüstlük ve duygular üzerine kurulu bir ilişkiyi bitirmesi hiç kolay değildir. Böylece film boyunca koşturup durur, entrikalar çevirir ve yaptıkları kötülüklerde sınır tanımaz. Bu çerçevede basın, gösteri dünyası, politika, emniyet gibi birçok alana eleştiri getirilir. Hepsinin birbirine nasıl bağlı ve bağımlı olduğu gözler önüne serilir. Bağlantılar aracılığıyla şantaj yapılması ve iftira atılması gayet doğalken dürüstlük insanları şaşırtır. Sidney, bu dünyada var olabilmek için yapması gerekenleri yapar sadece. Her şeyi kuralına göre oynar, yükselmek ve başarının tatlı kokusunu içine çekebilmek için elinden geleni ardına koymaz.
Sweet Smell of Success, hem toplumun çarpık düzenine hem de insanın açgözlülüğüne eleştiri getiren klasik kara filmlerden biri. Zaten bütün kara filmlerde bir başkaldırı vardır ve var olan sistemden memnuniyetsizlik dönemine göre sert bir biçimde dile getirilir. Ace in the Hole (1951) da gazetecilik ve hırsı bir araya getiren çarpıcı kara filmlerden biridir. Ama Sweet Smell of Success’a nazaran daha yerelden başlayarak alanını genişletir. Sweet Smell of Success ise doğrudan tehlikeli sularda yüzer ve sürekli bir gerilim hakimdir. Elmer Bernstein’in müziklerinden gerilimin dozunu anlamak mümkündür ve cazın kara filme en çok yakıştığı örneklerden biridir.
Mekandan mekana geçen hareketli bir mizansene sahip olan film, şehrin kalabalığının perde arkasında dönen dolapları çok iyi yansıtıyor. Bir barda sırtın dönük otururken fısıldaşan insanlar aslında bizim önümüze gelecek gazetelerdeki haberlerin içeriğini belirler. Filmde sıklıkla karşımıza çıkan ışıklar saçan tabelalar gibi göze hoş görünen ve dikkat çeken bu insanlar, bazılarının kaderleriyle rahatlıkla oynayabilir.
Sweet Smell of Success, kara filmin vadesini doldurmasına az bir zaman kala çekilen dönemin kirlenmiş ruhunu iyi yansıtan yapımlardan. Tony Curtis ve Burt Lancaster’ın oyunculuk konusunda adeta ders verdiği, iğneleyici ve ironik diyaloglarıyla dikkat çeken film, günümüzde birçok en iyiler listesinde de kendine yer bulan tam bir klasik. Buna rağmen 1958’de farklı dallarda Oscar adaylığını sonuna kadar hak etmesine karşın tamamen gözden kaçması da açıkçası tuhaf. J.J.’in kız kardeşine karşı rahatsız edici boyuttaki sevgisini açıkça telaffuz edilmese de ensesti çağrıştırması bu sebeplerden biri olabilir. Ama artık ABD Ulusal Film Arşivi’ne alınması ve Criterion Collection’a dahil edilmesiyle hak ettiği değeri az da olsa gördüğünü söyleyebiliriz.
Not: Sweet Smell of Success’in de yer aldığı İzlenmesi Gereken 30 Kara Film ve En İyi 10 Kara Film Müziği listelerine ayrıca göz atabilirsiniz.
KÜNYE / IMDB: 8,2
Yönetmen: Alexander Mackendrick
Senaryo: Clifford Odets, Ernest Lehman, Alexander Mackendrick
Oyuncular: Burt Lancaster (J.J. Hunsecker), Tony Curtis (Sidney Falco), Susan Harrison (Susan Hunsecker), Martin Milner (Steve Dallas), Barbara Nichols (Rita), Sam Levene (Frank D’ Angelo)
Müzik: Elmer Bernstein
Görüntü Yönetmeni: James Wong Howe
Kurgu: Alan Crosland Jr.
Ülke: ABD
